Kolesterol, vücudumuzun günlük işlerini görebilmesi için oldukça önemli olan yağlı, mumsu bir maddedir. Günlük olarak belli bir miktar kolesterol almak gereklidir. Kolesterol vücudumuzda hücre yapımında rol oynar, daha doğrusu hücre duvarının önemli bir parçasıdır, bu anlamda önemlidir. Ayrıca vitaminlerin ve bazı hormonların yapımında da rol oynar. Yani kolesterol aslında kötü bir madde değildir, ancak fazlası zararlıdır.
Kolesterol, suda çözünmediği için kana geçemez ve tek başına dolaşamaz. Bu nedenle karaciğer lipoprotein dediğimiz maddeler yapar. Kolesterolün kanda taşınıp dokulara dağıtılmasında bu maddeler yardımcı olurlar. Bu taşıyıcı maddeler iki gruba ayrılırlar. Her grubun görevi farklıdır. Bunlar düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) ve yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) olarak adlandırılır. LDL kan içindeki kolesterolü taşır, HDL ise kolesterolü karaciğere ve dokulara götürür ve oralarda taşınmasını sağlar. Ölçülen kolesterol miktarı bu her iki lipoproteine bağlanan kolesterolün toplam değeridir.
Kolesterol fazla olduğu zaman damarlarda birikerek damar sertliğine yol açar. Daha çok kolesterol plakları olarak adlandırılan ve balmumuna benzeyen bu oluşumlar, kalp ve damar hastalıklarının en önemli nedenleridir.
Kolesterolün geldiği iki kaynak vardır, birincisi karaciğer kolesterol yapar. Diğer kaynak da gıdalardır. Özellikle hayvansal gıdalardan gelir. Bunların arasında et ve et ürünleri, kümes hayvanları ve süt ürünlerini sayabiliriz. Gıdalarla alınan bazı yağ türleri, diğerlerinden daha sağlıklıdır. Gıdalarda üç ana yağ türü vardır: doymuş yağ, tekli doymamış yağ ve çoklu doymamış yağ. Doymuş yağları içeren gıdayla fazla beslendiğimiz zaman, kötü, yani LDL kolesterolümüz artabilir. Bu istenilmeyen bir durumdur. Ayrıca bu yağlar karaciğerin normaldekinden daha fazla kolesterol üretmesine neden olurlar. Bu ek üretim bazı insanlar için zararlıdır ve kalp ve damar hastalıklarının gelişmesine neden olur. Bu nedenle doymuş yağ içeren gıdalardan kaçınmak gerekmektedir. Aşağıdaki sık sorulan sorularda bu gıdalardan daha ayrıntılı bahsedilecektir.
Kolesterol nasıl düşer, düşürülür?
Kolesterolün yüksek olması damar sertliğine neden olarak kalp hastalığı ve felç riskini artırabilir. Ama şurası unutulmamalıdır, kolesterol yüksekliği kader değildir, alınacak bazı tedbirler ve ilaçlarla seviyesinin normal değerlere getirilmesi mümkündür. Hedef kötü kolesterolü yani LDL’yi düşürüp, iyi kolesterol olan HDL’yi yükseltmek olmalıdır. Bunun için sadece bazı basit tedbirler almak yeterlidir. Yaşam tarzı değişiklikleri ile bu fayda altı hafta içinde görülmeye başlanır, üç ay içinde ise artar.
Tabii sadece yaşam tarzı değişiklikleriyle bu fayda sağlanacak diye bir kural yoktur. Eğer yüksek kolesterol için genetik risk varsa, ek olarak ilaç da kullanmak gerekebilir. Ama alınacak tedbirler yardımıyla ilaç dozu düşük tutularak yan etki ihtimali azaltılabilir.
-
Doymuş Yağlı Yiyeceklerden Uzak Durmak
Gıdalarla alınan yağlar iki ana grupta incelenir: doymuş (trans) yağlar veya doymamış yağlar. Bunlardan doymuş yağları fazla içeren gıdalar, LDL, yani kötü kolesterolü yükseltirler. Bu nedenle kalp ve damar sağlığı için, doymuş yağ içeren gıdalarla, hayvansal ürünlerden uzak durmak gerekmektedir. Kırmızı et, kolesterolü en çok artıran gıdaların başında gelmektedir. Bunun yanında süt ve süt ürünleri, kremalı yiyecekler, fast food, kızartmalar, margarinler, karbonhidrattan zengin gıdalar kolesterolün artmasına neden olurlar. Bunları düşünerek dengeli beslenmekte yarar vardır.
-
Fazla Kiloyu Vermek
Eğer fazla kilonuz varsa, sadece 10 kilogram kadar zayıflamak LDL düzeyini % 8 oranında azaltabilir.
-
Egzersiz Yapmak
Haftada en az iki kez yarım saatlik egzersiz yapmak, HDL’yi yükseltir, LDL’yi düşürür. Yine de egzersiz programını yaşa ve eşlik eden diğer risk faktörlerine göre yapmak gerekmektedir.
-
Lifli Gıdalarla Beslenmek
Yağ oranı düşük, lif oranı yüksek, yulaf ezmesi, elma, kuru erik ve fasulye gibi yiyecekler, vücudunuzun kolesterolü emmesini engelleyerek kolesterolün düşmesine yardımcı olurlar. Ayrıca lifli yiyecekler tok hissetmeyi sağlayarak abur cubur yemeyi engellerler. Tabii fazla lifli gıdalar yenmesinin de bazı sakıncaları vardır. Çok fazla yenirse karında kramplara ve şişkinlik hissedilmesine neden olabilir. Alım miktarı yavaş yavaş artırılmalıdır.
-
Balık Yemek
Haftada en az iki kez balık yemek kolesterolü düşürmekte faydalı olmaktadır. Balıktaki omega 3, kalp sağlığı yanında kolesterol için de faydalıdır.
-
Zeytinyağı Kullanmak
Tereyağı ve margarin yerine zeytinyağı kullanmak LDL kolesterolü % 15 oranında azaltabilir. Daha çok sızma zeytinyağı tercih edilmelidir, çünkü hastalıklara faydalı olan antioksidanları fazla içerir.
-
Kabuklu Kuruyemiş Tüketmek
Bu besinler lifler gibi kolesterolün emilmesini önleyen maddeler içerirler. Tabii bu besinlerde de aşırıya kaçmamak lazımdır, kalorileri yüksektir ve şişmanlamaya neden olurlar.
-
Stresten Uzak Durmak
Stres, kolesterolü yükselten bir faktördür. Daha sakin bir hayat yaşamak, günlük hayatta sıkıntılardan uzak, neşeli bir hayat sürmek kolesterolü düşürür.
-
Baharatlar Faydalıdır
Sarımsak, zencefil, karabiber, kişniş ve tarçın gibi baharatlar yemeğe tad verme yanında, kolesterolün düşmesine de yardımcı olurlar. Yemeğe ekstra baharat atmanın iştahı azaltarak kilo vermeye faydalı olduğu yönünde görüşlerde vardır.
-
Sigarayı Bırakmak
Yapılan araştırmalarda sigarayı bırakan kişilerde zamanla iyi kolesterol olan HDL’nin yükseldiği gösterilmiştir.
-
Alkolü Azaltmak
Alkolle birlikte alınan birçok yiyecek kolesterolü yükseltebilir. Ayrıca fazla alkol tüketmenin yüksek tansiyon, kalp krizi ve felce neden olabileceği unutulmamalıdır.